Từng là đại úy quân đội Ukraine, Serhii K. bị bắt với cáo buộc điều phối chiến dịch gắn thuốc nổ phá đường ống Nord Stream ở Biển Baltic.
Giới chức Italy ngày 20/8 thực thi lệnh bắt do các công tố viên Đức ban hành đối với Serhii K., cựu sĩ quan quân đội Ukraine bị tình nghi chỉ huy nhóm phá hoại đường ống Nord Stream vào năm 2022.
Cảnh sát Đức xác định Serhii K. là người đứng đầu nhóm 6 người, trong đó có 4 thợ lặn dân sự, do một đơn vị đặc biệt của quân đội Ukraine bí mật tuyển mộ để đặt bom phá hoại đường ống khí Nord Stream 1 và Nord Stream 2 dưới đáy Biển Baltic vào tháng 9/2022.
Vụ bắt Serhii K. là bước đột phá quan trọng đối với cuộc điều tra quốc tế nhằm truy lùng những nghi phạm bị cáo buộc gây ra vụ tấn công được cho là một trong những hành động phá hoại lớn nhất thời hiện đại.
Rò rỉ khí đốt từ đường ống Nord Stream 1 trong vùng đặc quyền kinh tế của Thụy Điển ở Biển Baltic hồi tháng 9/2022. Ảnh: Reuters
Hệ thống đường ống Nord Stream, gồm Nord Stream 1 và Nord Stream 2, vận chuyển khí đốt từ Nga đến châu Âu, tạo ra hàng tỷ USD lợi nhuận cho Moskva mỗi năm trước khi chiến sự Ukraine bùng phát hồi tháng 2/2022.
Sáng sớm 26/9/2022, các nhà địa chấn học Scandinavia thu được tín hiệu về một rung chấn dưới nước gần đảo Bornhol, Đan Mạch. Chúng là kết quả từ ba vụ nổ mạnh khi hai đường ống Nord Stream bị đặt bom, làm thoát ra lượng khí đốt lớn nhất từng được ghi nhận, tương đương lượng khí thải CO2 hàng năm của Đan Mạch.
Sự việc đã làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng năng lượng ở châu Âu. Đan Mạch cùng Thụy Điển và Đức, ba quốc gia gần hiện trường nhất, sau đó mở cuộc điều tra và kết luận đây là hành động phá hoại. Mọi nghi vấn ban đầu dồn vào Nga, nhưng cuộc điều tra sau đó dần hé lộ vai trò của một nhóm người Ukraine.
Cuộc điều tra của báo Mỹ Wall Street Journal hồi tháng 8/2024 cho thấy kế hoạch tấn công đường ống Nord Stream được hình thành từ tháng 5/2022, khi các sĩ quan cấp cao và doanh nhân Ukraine tụ tập tại một quán rượu ở Kiev để ăn mừng việc nước này đã chặn được đà tiến công của Nga.
Họ tin rằng việc phá hoại đường ống huyết mạch mang lại nguồn thu rất lớn cho Moskva là cách hiệu quả nhất khiến Nga trả giá cho chiến dịch tấn công Ukraine. Cùng thời điểm đó, các điều tra viên Đức đã thu thập bằng chứng gồm email, dữ liệu điện thoại di động và điện thoại vệ tinh, cũng như dấu vân tay và mẫu ADN từ nhóm người bị cáo buộc phá hoại đường ống.
Những người tham gia cho biết kế hoạch phá hoại, có mật danh nội bộ là “Chiến dịch Diameter”, khiến Ukraine tiêu tốn khoảng 300.000 USD, trong đó một viên tướng có nhiều kinh nghiệm trong các chiến dịch đặc biệt sẽ giám sát nhiệm vụ và báo cáo trực tiếp với người đứng đầu lực lượng vũ trang Ukraine lúc đó là tổng tư lệnh Valery Zaluzhny. Ông Zaluzhny sau đó được bổ nhiệm làm đại sứ tại Anh và phủ nhận vai trò của mình với chiến dịch này.
Cựu tổng tư lệnh quân đội Ukraine, tướng Valeriy Zaluzhniy. Ảnh: AFP
Các chỉ huy chiến dịch sau đó quyết định tuyển mộ một nhóm 6 người để thực hiện hoạt động đánh bom, gồm Serhii K., một phụ nữ ngoài 30 tuổi có chuyên môn lặn cùng 4 thợ lặn biển sâu giàu kinh nghiệm.
“Serhii K. là một mắt xích trong nhóm đã đặt thuốc nổ lên các đường ống dẫn khí Nord Stream 1 và Nord Stream 2”, văn phòng công tố viên liên bang Đức ngày 21/8 cho hay.
Đại úy Serhii K. được cho là từng phục vụ trong Cơ quan An ninh Quốc gia (SBU) và một đơn vị tinh nhuệ đã bảo vệ thủ đô Kiev trong những tháng đầu xung đột với Nga. Theo các nguồn tin Ukraine, đại úy này được tuyển mộ vào “Chiến dịch Diameter” hồi tháng 5/2022.
Các công tố viên Đức cho hay Serhii K. là người giữ vai trò điều phối hoạt động thực địa. Cùng với các đồng phạm, anh ta được cho là đã thuê một du thuyền dài 15 m mang tên Andromedain tại thị trấn cảng Rostock của Đức. Chiếc thuyền được thuê thông qua các bên trung gian, sử dụng giấy tờ tùy thân giả mạo và Serhii K. đứng ra thực hiện những công việc này.
Chỉ được trang bị thiết bị lặn, định vị vệ tinh, sonar cầm tay và bản đồ nguồn mở về đáy biển ghi lại vị trí các đường ống, nhóm 6 người lên đường. Tuy nhiên, thời tiết xấu buộc cả nhóm phải trì hoãn nhiệm vụ và ghé vào cảng Sandhamn, Thụy Điển. Cả nhóm đã thảo luận về việc có nên hủy bỏ nhiệm vụ hay không, nhưng cơn bão sau đó đã tan.
Theo nguồn tin am hiểu cuộc điều tra của Đức, khi đến nơi, 4 thợ lặn chia làm hai cặp thay nhau lặn xuống đáy biển để gài bom trên các đường ống gần đảo Bornholm của Đan Mạch.
Hoạt động trong vùng nước băng giá tối đen như mực, họ sử dụng một loại thuốc nổ mạnh được gọi là HMX, nối chúng với kíp hẹn giờ. HMX mạnh đến mức chỉ cần một lượng nhỏ cũng đủ để xé toạc đường ống áp suất cao dưới đáy biển, khiến những bọt khí khổng lồ nổi lên mặt nước.
Theo một số cuộc điều tra sâu rộng của truyền thông, trong đó có tạp chí Der Spiegel của Đức, những người am hiểu về kế hoạch nói rằng các chỉ huy Ukraine đứng sau không nghĩ họ đã phạm tội. Họ coi đây là cuộc tấn công vào mục tiêu quân sự hợp pháp sau khi Nga phát động chiến dịch ở Ukraine, phần vì lợi nhuận từ việc cung cấp khí đốt tới Đức đóng góp đáng kể vào nguồn tài trợ cho quân đội Nga.
Cuộc điều tra của Der Spiegel đã hé lộ bằng chứng cho thấy hành động của nhóm này đã bị lực lượng vũ trang Ukraine trừng phạt, mặc dù Kiev phủ nhận có liên quan.
Các công tố viên Đức ban hành lệnh bắt quốc tế đối với Serhii K. và một số nghi phạm khác vào đầu năm nay, sau cuộc điều tra kéo dài gần ba năm về vụ phá hoại.
Theo công tố viên Đức và cảnh sát Italy, sau quá trình thu thập dữ liệu, các nhà điều tra Đức đã tổ chức theo dõi, giám sát Serhii K. ở Ukraine. Phát hiện anh này đưa vợ và hai con di chuyển từ Ukraine đến Ba Lan trên hành trình tới Italy, giới chức Đức lập tức hành động.
Khi nghi phạm và gia đình đến miền bắc Italy vào ngày 18/8, cảnh sát Đức đã ban hành lệnh bắt và thông báo cho phía Italy. Gia đình nghi phạm sau đó chuyển đến một ngôi làng San Clemente ở bờ biển Adriatic. Tại đây, anh ta dùng hộ chiếu để đăng ký nơi lưu trú.
Cảnh sát Italy lập tức cử lực lượng hiến binh đến bắt Serhii K. gần San Clemente trong đêm 20/8, khi anh ta đang cùng con trai tới một trường đại học địa phương. Người đàn ông không chống cự khi bị bắt.
Chính quyền Italy trong những ngày tới phải dẫn độ nghi phạm sang Đức, nơi ban hành lệnh bắt. Các nguồn tin am hiểu cuộc điều tra cho hay nếu bị kết tội, Serhii K. sẽ phải đối mặt hình phạt lên tới 15 năm tù, nhưng có thể được giảm án nếu tích cực hợp tác với công tố viên.
Năm ngoái, cảnh sát Đức ban hành lệnh bắt đối với một người đàn ông khác là Volodymyr Z, thợ lặn Ukraine sống ở Ba Lan, bị tình nghi thuộc nhóm phá hoại đường ống Nord Stream. Tuy nhiên, chính quyền Ba Lan không kịp thực hiện lệnh bắt và Volodymyr Z đã tìm cách trở về Ukraine.
Các đường ống Nord Stream tháng trước bị Liên minh châu Âu (EU) trừng phạt như một cách để gây áp lực với Nga vì chiến dịch ở Ukraine.
Nord Stream 1 đi vào hoạt động năm 2011 và Nord Stream 2 hoàn thành cuối năm 2021 nhưng chưa bao giờ vận hành. Trong quá trình xây dựng, những đường ống này đã thổi bùng tranh cãi lớn ở cả châu Âu và Mỹ. Mỹ chỉ trích Đức vì giúp xây dựng các đường ống vì chúng làm tăng tình trạng phụ thuộc của châu Âu vào khí đốt Nga.
Các đường ống Nord Stream từng là một trong những huyết mạch năng lượng quan trọng nhất của châu Âu và là cơ sở hạ tầng khí đốt ngoài khơi lớn nhất thế giới. Nó được thiết kế để cung cấp tới 110 tỷ m3 mỗi năm trong ít nhất nửa thế kỷ.
Vị trí rò rỉ sau các vụ nổ trên đường ống Nord Stream 1 và Nord Stream 2 vào tháng 9/2022. Đồ họa: Guardian
Không có ai thiệt mạng hay bị thương trong vụ tấn công phá hoại đường ống Nord Stream năm 2022. Sự việc khiến Moskva chỉ còn lại một con đường chính để dẫn khí đốt tới châu Âu là thông qua các đường ống trên lãnh thổ Ukraine. Bất chấp xung đột, cho tới tháng 1/2025, Ukraine vẫn thu phí trung chuyển cho dầu và khí đốt của Nga, ước tính trị giá hàng trăm triệu USD mỗi năm.
Bộ trưởng Tư pháp Đức Stefanie Hubig cho biết việc bắt được nghi phạm Serhii K. là một “thành công ấn tượng” đối với các công tố viên nước này. Ông kêu gọi giải quyết triệt để sự việc, kể cả dưới góc độ luật hình sự.
Vũ Hoàng (Theo WSJ, Al Jazeera, Guardian)