Khi nhà phân tích hóa học Perdita Barran nghe kể về một phụ nữ Scotland có thể ngửi ra bệnh Parkinson, bà phản bác “hoàn toàn nhảm nhí”.
“Có lẽ bà ấy chỉ ngửi thấy mùi cơ thể người già rồi liên hệ với các triệu chứng Parkinson thôi”, Barran, ở Đại học Manchester, Anh nhớ lại.
Người phụ nữ ấy là Joy Milne, 74 tuổi, y tá đã nghỉ hưu. Từ nhiều năm trước bà nhận thấy chồng mình xuất hiện một mùi xạ hương lạ. 13 năm sau, ông được chẩn đoán mắc bệnh Parkinson. Đến khi tham gia một buổi gặp gỡ bệnh nhân Parkinson tại quê nhà, bà Milne nhận ra tất cả đều có cùng một mùi xạ hương ấy.
Bà Joy Milne có “siêu khứu giác” với khả năng phát hiện mùi bệnh Parkinson. Ảnh: Npr
Cảm thấy hiếu kỳ, nhóm của Barran đã quyết định kiểm chứng khả năng của Milne. Họ đưa bà ngửi 12 chiếc áo thun, trong đó 6 chiếc của bệnh nhân Parkinson, 6 chiếc của người khỏe mạnh. Milne xác định chính xác cả 6 bệnh nhân, thậm chí chỉ ra một người chưa hề được chẩn đoán và chưa đầy một năm sau, người này quả thực mắc bệnh Parkinson.
“Thật sự phi thường” Barran nói, “giống như cách bà ấy nhận ra ở chồng mình, bà đã chẩn đoán trước cả bác sĩ”.
Năm 2015, năng lực kỳ lạ ấy đã xuất hiện trên nhiều tờ báo toàn cầu. Cũng nhờ bà, hiện nay các nhà khoa học đang tìm cách hệ thống hóa việc phát hiện các dấu ấn mùi sinh học, nhằm đẩy nhanh chẩn đoán cho nhiều bệnh, từ Parkinson, chấn thương não đến ung thư. Và chìa khóa có thể nằm ở chính khứu giác.
“Điều khiến tôi bực bội là tín hiệu đã ở ngay đó rồi, chó có thể ngửi thấy, vậy mà chúng ta vẫn phải dùng kim chọc vào mông người để xét nghiệm ung thư tuyến tiền liệt”, nhà vật lý học Andreas Mershin, đồng sáng lập RealNose.ai, một công ty công nghệ tiên phong trong lĩnh vực khứu giác máy móc kết hợp trí tuệ nhân tạo, nói.
Công ty này đang phát triển “mũi máy” có khả năng chẩn đoán bệnh dựa trên mùi. Công nghệ này có ý nghĩa quan trọng bởi rất ít người có khả năng ngửi được các chất sinh hóa ở giai đoạn đầu của bệnh.
Các chuyên gia cho biết một số bệnh có mùi mạnh đến mức người bình thường cũng nhận ra. Ví dụ, khi bệnh nhân tiểu đường bị hạ đường huyết, hơi thở hoặc da có thể có mùi trái cây hoặc “táo thối”. Người bị bệnh gan có thể có hơi thở hoặc nước tiểu có mùi ẩm mốc hoặc mùi lưu huỳnh. Nếu hơi thở có mùi amoniac, mùi tanh cá hoặc mùi nước tiểu thì đó có thể là dấu hiệu bệnh thận.
Một số bệnh truyền nhiễm cũng tỏa ra mùi đặc trưng. Phân có mùi ngọt có thể là dấu hiệu của bệnh tả hoặc nhiễm vi khuẩn. Bệnh lao có thể khiến hơi thở của người bệnh có mùi bia hỏng, còn da có mùi giống bìa carton ướt.
Nhưng để phát hiện những căn bệnh khác thì cần đến khứu giác đặc biệt. Trước đây các nhà khoa học đã dùng khứu giác của chó, vốn được cho là nhạy hơn con người tới 100.000 lần để phát hiện bệnh. Các nhà khoa học đã huấn luyện chó phát hiện ung thư phổi, vú, buồng trứng, bàng quang và tuyến tiền liệt, tiểu đường, dấu hiệu báo trước cơn động kinh và cả những biểu hiện sớm của bệnh sốt rét.
Tuy nhiên, không phải con chó nào cũng có thể trở thành chó chẩn đoán bệnh, và việc đào tạo những cá thể phù hợp tốn khá nhiều thời gian
Về phần bà Milne mắc chứng tăng khứu giác di truyền, khiến mũi của bà nhạy hơn người thường. Trên thế giới chỉ một số ít người có “siêu khứu giác” như bà.
Từ những gợi ý của Milne, các nhà khoa học tìm cách nhân bản siêu khứu giác trong phòng thí nghiệm. Ở Mỹ, công ty RealNose.ai đang chế tạo “mũi máy” dựa trên thụ thể khứu giác người nuôi cấy từ tế bào gốc, kết hợp trí tuệ nhân tạo. Thiết bị này được kỳ vọng phát hiện ung thư tuyến tiền liệt, căn bệnh cướp đi sinh mạng 1/44 nam giới.
Bà Joy Milne tham gia nhóm nghiên cứu của Barran, hỗ trợ phát triển các phương pháp chẩn đoán Parkinson và các bệnh khác. Hiện họ đã có bước đột phá khi phát triển một xét nghiệm có thể xác định những người mắc bệnh Parkinson chỉ bằng cách dùng tăm bông quét dọc theo gáy.
“Chúng tôi không còn thường xuyên nhờ bà ấy ngửi mẫu nữa”, Barran cho biết. “Bà ấy chỉ có thể xử lý tối đa 10 mẫu mỗi ngày và việc đó tiêu tốn nhiều năng lượng”.
Tuy nhiên, nếu công nghệ của Barran có thể tái tạo khả năng của Milne để phát hiện Parkinson ngay từ giai đoạn đầu, đó sẽ là di sản lớn lao mà vợ chồng bà để lại.
“Tôi nghĩ điều tuyệt vời nhất cho vợ chồng bà Milne là đều có nền tảng y khoa, nên họ hiểu rằng phát hiện này có ý nghĩa” Barran nói.
Bảo Nhiên (Theo Guardian)