Khi bước ra khỏi tù vào tháng 8, sau gần một thập kỷ ngồi sau song sắt, Xiao không có tiền, không có việc làm và không biết thế giới bên ngoài đã thay đổi như thế nào.
Xiao là cựu nhân viên ngân hàng 42 tuổi đến từ tỉnh Liêu Ninh, bị kết tội tham ô vào năm 2017. Xiao là một phần của làn sóng cựu tù nhân làm streamer, biến những câu chuyện trong tù thành nội dung có sức lan truyền.
Hàng nghìn người dùng trên Douyin, phiên bản TikTok của Trung Quốc, đã tham gia các buổi livestream nghe Xiao bàn luận và chia sẻ những trải nghiệm trong tù.
“Khi được thả, tôi chẳng có gì cả”, Xiao chia sẻ trong buổi livestream vào 26/8, đánh dấu ngày thứ 20 được tự do. Xiao kể về nhiệm vụ hàng ngày trong tù: “Trong tám năm, ngày nào tôi cũng ngồi trước máy khâu. Ngoài lúc ăn và đi vệ sinh, tôi không rời khỏi nơi làm việc một lần nào”.
Xiao thu hút hơn 37.000 người theo dõi chỉ trong vài ngày, trước khi tài khoản bị xóa.
Chia sẻ quá khứ hay cổ xúy?
Vì lừa khách hàng đầu tư vào các sản phẩm quản lý tài sản giả mạo trị giá hơn 2,7 tỷ nhân dân tệ (tương đương 376 triệu USD) trong thời gian làm việc tại Ngân hàng Minsheng, Xiao bị kết án 9 năm tù và phạt 90.000 nhân dân tệ.
Tài khoản Douyin của Xiao hiện đã bị đóng, mọi bài đăng và video phát trực tiếp trước đó đều bị xóa.
Ngày 26/8, nền tảng này cho biết tài khoản của Xiao đã được xét duyệt chính thức và phát hiện vi phạm quy định khi lợi dụng quá khứ ngồi tù để thu hút sự chú ý. Sau đó, Xiao bị cấm khỏi Douyin.
Không có quy định rõ ràng nào cấm các cựu tù nhân sử dụng mạng xã hội hoặc nền tảng thương mại điện tử, nhưng sự hiện diện ngày càng tăng của họ đã gây ra sự phẫn nộ. Các phương tiện truyền thông nhà nước chỉ trích một số người “tuyên dương” tội ác của họ để thu hút lượt truy cập.
Trong bài bình luận đăng ngày 27/8, People’s Daily cho biết một số cựu tù nhân đã lợi dụng quá khứ phạm tội làm nội dung để thu hút sự chú ý, tuyên dương “hành vi phi pháp” và khai thác sự tò mò để thu hút lượng truy cập.
People’s Daily nói thêm rằng những hành động như vậy đã vượt qua ranh giới pháp lý và gây mất trật tự công cộng. “Điều này không chỉ gây ra tổn thương lần hai cho nạn nhân mà còn truyền tải thông điệp sai lầm đến xã hội rằng ‘nổi tiếng theo cách tiêu cực cũng là nổi tiếng'”, cơ quan truyền thông của nhà nước Trung Quốc bình luận.
Tuy nhiên, bài viết cho rằng không phải tất cả cựu tù nhân làm streamer, influencer đều mang ý xấu. Những người chia sẻ kỹ năng nghề nghiệp hoặc kinh nghiệm kinh doanh “đáng được ủng hộ”. Còn những người biến tiền án tiền sự của mình thành trò giải trí hoặc tạo thương hiệu sẽ có nguy cơ bị kiểm duyệt và trừng phạt.
“Sự tự lực và tái hòa nhập xã hội thực sự không đạt được bằng cách kiếm lượng truy cập từ ‘tiếp thị hồ sơ phạm tội’, mà thông qua lao động hợp pháp và trung thực”, People’s Daily viết.
Luo, từng bị kết án vì lừa đảo và buôn bán ma túy giả, có tài khoản mạng xã hội 240.000 fan khi chia sẻ video về cuộc sống chăn trâu cắt cỏ. Ảnh: Douyin/fangniurenyuniu
Năm 2020, Hiệp hội Nghệ thuật biểu diễn Trung Quốc, thuộc Bộ Văn hóa và Du lịch, thông báo: “Các công ty phớt lờ giới hạn đạo đức của ngành livestream và phá vỡ hệ sinh thái lành mạnh của ngành này sẽ bị đưa vào danh sách đen”. Tuyên bố này được đưa ra sau khi một số công ty trực tuyến muốn ký hợp đồng biến tên trộm xe đạp nổi tiếng Zhou Liqi thành streamer.
Các chuyên gia cũng chỉ ra rằng sự nổi tiếng ngày càng tăng của những streamer là cựu tù nhân rơi vào vùng xám về mặt pháp lý và đạo đức.
Ví dụ, một người có tiền án về hành vi bạo lực chuyển sang livestream thời trang sẽ làm dấy lên câu hỏi và lo ngại về tác động tiềm ẩn đối với nạn nhân.
Cheng Mingming, giáo sư tại Đại học Curtin ở Perth (Australia), cho biết: “Người xem có thể thắc mắc tại sao những kẻ từng phạm tội lại có cuộc sống tốt hơn nạn nhân của họ và hậu quả có thể gây ra cho các nạn nhân. Những người sáng tạo nội dung này có thể thực sự đang gây ra tổn thương lần hai cho nạn nhân”.
Sức hút kỳ lạ
Theo giáo sư Cheng, thông tin chi tiết về cuộc sống trong các nhà tù Trung Quốc phần lớn được giữ bí mật, điều này làm tăng thêm sức hút của những streamer là cựu tù nhân do được tin rằng có thể cung cấp cái nhìn thoáng qua về một “thế giới bí mật”. Mặt khác, khán giả cũng muốn xem câu chuyện thật về cách các cựu tù nhân sống trong tù, điều gì khiến họ thay đổi suy nghĩ và họ sẽ tiếp tục cuộc sống như thế nào.
Xu Jian, phó giáo sư chuyên nghiên cứu về văn hóa người nổi tiếng và người có sức ảnh hưởng tại Đại học Deakin ở Victoria (Australia), cho biết: “Do những khó khăn mà cựu tù nhân phải đối mặt khi tái hòa nhập xã hội và tìm kiếm việc làm, không có gì ngạc nhiên khi nhiều người chuyển sang nghề này. Một số người bắt đầu bằng cách tự quảng bá là cựu tù nhân, nhưng khi đã thu hút được nhiều người theo dõi, họ thường giảm nhẹ hoặc xóa bỏ cái mác này”.
Luo từng ngồi tù vì tội lừa đảo và buôn bán ma túy giả. Giờ đây, anh xây dựng hình ảnh mới trên Douyin với những video chăn nuôi gia súc ở vùng nông thôn Tứ Xuyên.
Các video của Luo, đặc biệt là video có sự góp mặt của con nghé một tuổi tên Niuniu, thu hút hàng triệu lượt thích và bình luận ủng hộ từ người dùng mạng.
“Tôi sẽ không giết, không bán, không đánh đập Niuniu. Tôi sẽ ở bên nó suốt đời”, Luo viết trong một bài đăng. Tài khoản của Luo vẫn hoạt động, với hơn 240.000 người theo dõi trên Douyin.
Tuy nhiên, vẫn có những bình luận hỏi Luo còn bán “đường” không. Trước đây, Luo đã dùng đường phèn để làm giả ma túy đá. “Chuyện đó đã xảy ra cách đây 10 năm. Những gì tôi đang làm bây giờ truyền tải năng lượng tích cực”, Luo nói trong phiên livestream giải đáp các câu hỏi về quá khứ tội lỗi.
Luo nói: “Một người có tiền án tiền sự chưa chắc đã là người không tử tế. Tôi cầu xin mọi người hãy thương xót và cho tôi một cơ hội để sống”.
Một trường hợp đáng chú ý khác là Qingchen Jingliang, từng được đặt biệt danh là “kẻ đào tẩu xinh đẹp nhất” khi chính quyền Trung Quốc công bố áp phích truy nã có ảnh chân dung của cô vào năm 2018. Qingchen Jingliang ra đầu thú vào tháng 11/2018 và bị kết án một năm hai tháng tù vì tội lừa đảo.
Sau khi được thả vào năm 2021, Qingchen Jingliang chuyển sang làm streamer. Hồi tháng 4, tài khoản Douyin của cô bị cấm do kể về thời gian bị giam giữ, khuyến khích người xem tặng quà ảo nếu muốn biết thêm về vụ lừa đảo và trải nghiệm trong tù của cô.
Qingchen Jingliang từng được đặt biệt danh là “kẻ đào tẩu xinh đẹp nhất” nhờ ảnh truy nã năm 2018. Ảnh: Mianyang City Police
Ông Xu cho biết hầu hết cựu tù nhân đều áp dụng những cách tiếp cận thận trọng hơn khi hoạt động trên mạng. Họ không ca ngợi tội phạm vì biết nội dung này nhạy cảm. Họ khuyến khích khán giả tuân thủ luật pháp và học hỏi từ những sai lầm của mình, xây dựng câu chuyện theo hướng tích cực.
Wang, một người dùng Douyin đến từ tỉnh Phúc Kiến, chia sẻ những khó khăn như tìm việc làm sau khi ra tù. “Việc tái hòa nhập với xã hội rất khó khăn đối với chúng tôi, nhưng tôi sẽ không bỏ cuộc. Tôi tin rằng sự chăm chỉ có thể mang đến khởi đầu mới”, Wang nói trong một bài đăng.
Ông Xu khẳng định sự tồn tại của những streamer là cựu tù nhân đang gây tranh cãi. “Dù việc siết chặt quy định là điều không thể tránh khỏi, tôi không mong họ sẽ biến mất hoàn toàn”, ông nói.
Tuệ Anh (theo CNA)