Nhà nước Palestine cải thiện đáng kể vị thế trong nỗ lực trở thành quốc gia có chủ quyền thực sự, khi được các cường quốc phương Tây công nhận.
Canada ngày 21/9 trở thành nước thành viên đầu tiên trong nhóm G7 công nhận Nhà nước Palestine, cam kết ủng hộ “tương lai hòa bình cho cả Palestine và Israel”. Anh, Australia và Bồ Đào Nha ngay sau đó cũng hành động tương tự.
Động thái được coi là bước ngoặt quan trọng trong ngoại giao quốc tế, bởi đây là lần đầu các cường quốc phương Tây công nhận Nhà nước Palestine. Các quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU) như Bỉ, Pháp, Malta và Luxembourg trước đó cũng tuyên bố sẽ công nhận Nhà nước Palestine trong tháng 9.
“Palestine sẽ có vị thế tốt hơn trong bất kỳ cuộc đàm phán tương lai nào. Đàm phán giữa quốc gia với quốc gia khác hoàn toàn so với giữa một quốc gia với thực thể chưa được công nhận hoặc chỉ được coi như tổ chức”, Nomi Bar-Yaacov, nhà đàm phán hòa bình thuộc Trung tâm Chính sách An ninh Geneva, nói với DW.
Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas phát biểu tại Paris, Pháp tháng 10/2022. Ảnh: AFP
Theo Công ước Montevideo năm 1933, để được công nhận là quốc gia có chủ quyền, một thực thể cần đáp ứng các tiêu chí “có dân cư thường trú, lãnh thổ xác định, chính quyền và khả năng quan hệ ngoại giao với quốc tế”. Việc công nhận quốc gia có chủ quyền có thể diễn ra ngay cả khi một yếu tố, như ranh giới lãnh thổ, còn tranh chấp.
Giới chuyên gia luật quốc tế cho rằng Nhà nước Palestine đã đáp ứng các tiêu chí cơ bản để được công nhận là quốc gia. Palestine có dân số thường trú hơn 5 triệu người. Lãnh thổ dù còn tranh chấp nhưng ranh giới vẫn được công nhận rộng rãi là Bờ Tây và Dải Gaza cùng với Đông Jerusalem.
Chính quyền Palestine của Tổng thống Mahmoud Abbas đang quản lý một phần Bờ Tây và đại diện cho người Palestine trong quan hệ ngoại giao với nhiều quốc gia trên thế giới. Nhà nước Palestine tới nay đã được 151 trong số 193 thành viên Liên Hợp Quốc công nhận.
“Sau khi công nhận Nhà nước Palestine, các nước sẽ phải xem xét lại toàn bộ quan hệ song phương với Israel”, Ardi Imseis, phó giáo sư Khoa Luật, Đại học Queen’s, Canada, nói. Quốc gia công nhận sẽ phải đánh giá các thỏa thuận chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và dân sự với Israel để đảm bảo họ không vi phạm các nghĩa vụ với Nhà nước Palestine.
Luật sư Paul Reichler, từng bào chữa cho Palestine tại Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ), lấy ví dụ nếu một quốc gia công nhận Palestine vẫn nhập khẩu nông sản từ các trang trại của người định cư Israel trên vùng lãnh thổ chiếm đóng, hành vi đó có thể bị coi là tiếp tay cho vi phạm pháp luật quốc tế.
Trong phán quyết mang tính tham chiếu năm ngoái, ICJ đã kết luận việc Israel chiếm đóng các vùng lãnh thổ Palestine là vi phạm lệnh cấm chinh phục lãnh thổ bằng vũ lực.
Trong 5 quốc gia thường trực Hội đồng Bảo an, Nga, Trung Quốc, Anh đã công nhận Nhà nước Palestine. Nếu Pháp hành động tương tự trong thời gian tới, Mỹ, đồng minh của Israel, sẽ là ủy viên thường trực duy nhất của Hội đồng Bảo an mang quan điểm phản đối.
“Palestine đang là ‘nhà nước quan sát viên phi thành viên’ của Liên Hợp Quốc”, Rida Abu Rass, nhà khoa học chính trị người Palestine, trả lời Al Jazeera. “Để là thành viên đầy đủ, Palestine cần được Hội đồng Bảo an đề xuất và Đại hội đồng Liên Hợp Quốc bỏ phiếu thông qua. Đây là điều khó xảy ra, vì Mỹ có quyền phủ quyết”.
Israel thành lập năm 1948, một năm sau khi Liên Hợp Quốc chia vùng lãnh thổ Palestine dưới sự ủy trị của Anh thành hai khu vực cho người Palestine và Do Thái, hướng đến thiết lập hai nhà nước tách biệt. Xung đột bùng phát trong những thập kỷ sau đó đã cản trở nỗ lực thiết lập Nhà nước Palestine.
Năm 1993, trong hiệp định Oslo do Mỹ làm trung gian, Israel và Chính quyền Palestine nhất trí Chính quyền Palestine sẽ quản lý Bờ Tây và Dải Gaza. Tuy nhiên, người Do Thái ngày càng mở rộng các khu định cư ở khu vực chiếm đóng tại Bờ Tây, trong khi chính phủ Israel nhiều lần tuyên bố phủ nhận lãnh thổ của Palestine, khiến giải pháp hai nhà nước ngày càng trở nên xa tầm với.
Ngoại trưởng Palestine Varsen Aghabekian Shahin ngày 21/9 cho rằng loạt quốc gia công nhận Nhà nước Palestine là “bước đi không thể đảo ngược”, giúp bảo vệ giải pháp hai nhà nước và đưa mục tiêu độc lập, chủ quyền của Palestine đến gần hơn. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu lại tuyên bố rằng việc các nước phương Tây công nhận Nhà nước Palestine sẽ “đe dọa sự tồn vong của Israel”.
Biên giới Israel, Gaza, Bờ Tây sau cuộc chiến tranh năm 1967. Đồ họa: BBC
Hầu hết giới phân tích đều cho rằng việc công nhận Nhà nước Palestine chỉ là hành động mang tính biểu tượng, khó có thể tạo ra thay đổi trên thực địa.
“Nếu không có hành động cụ thể đi kèm, như trừng phạt hay cấm vận vũ khí với Israel, thì tôi vẫn giữ quan điểm bi quan”, nhà nghiên cứu độc lập Chris Osieck nói với Al Jazeera.
Một số chuyên gia vẫn có cái nhìn tích cực. Theo Hugh Lovatt, nhà nghiên cứu Trung Đông và Bắc Phi tại Hội đồng châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, các quốc gia như Anh lên tiếng “là sự khẳng định quan trọng đối với quyền của người Palestine, như quyền tự quyết, được sống tự do, thoát khỏi sự chiếm đóng, quyền được xây dựng một quốc gia và nhiều quyền lợi khác”.
“Việc công nhận nên được xem như một quá trình đang từng bước tiến triển. Có thể chúng ta chưa đạt được mục tiêu ngay ngày mai, nhưng con đường phía trước đã được xác định rõ ràng”, ông Lovatt nói.
Như Tâm (Theo Reuters, DW, Al Jazeera)