Bất ổn ở loạt nước láng giềng thử thách chiến lược ngoại giao của Ấn Độ

Chỉ vài tuần trước khi các cuộc biểu tình bùng lên ở Nepal hồi đầu tháng, Ấn Độ đã mời thủ tướng Nepal khi đó, ông K.P. Sharma Oli, thăm cấp nhà nước tới New Delhi nhằm xoa dịu quan hệ đang căng thẳng giữa hai nước.

Nhưng ông Oli không có cơ hội thực hiện chuyến thăm này. Ông buộc phải từ chức khi phong trào biểu tình do GenZ dẫn dắt bùng lên thành bạo loạn với hàng loạt vụ đốt phá, tấn công quan chức. Nguyên nhân biểu tình bắt nguồn từ nỗi bất bình không thể kìm nén của giới trẻ về nạn tham nhũng, thiếu việc làm, kinh tế đình trệ, cũng như tình trạng bất bình đẳng ngày càng tăng trong xã hội Nepal.

Một phong trào biểu tình tương tự ở Bangladesh năm ngoái khiến chính quyền thủ tướng Sheikh Hasina sụp đổ. Và vào năm 2022, các cuộc biểu tình ở Sri Lanka vì nền kinh tế suy thoái đã buộc tổng thống Gotabaya Rajapaksa phải từ chức.

Khu vực Nam Á, với các quốc gia Nepal, Sri Lanka, Bangladesh, Bhutan, Pakistan và Maldives, là nơi 1/4 dân số thế giới sinh sống và có lượng dân số trẻ lớn nhất.

Ấn Độ từ lâu đã nhận thức được tầm quan trọng của việc nuôi dưỡng quan hệ kinh tế với những đối tác có lịch sử và văn hóa gắn bó sâu sắc trong khu vực này, với việc vạch ra “ưu tiên láng giềng” trong chính sách đối ngoại của mình.

Ấn Độ luôn nhanh chóng cung cấp hỗ trợ nhân đạo cho các nước láng giềng trong các tình huống khủng hoảng. Trong năm qua, họ đã trở thành một bên cho vay và hậu thuẫn tích cực hơn cho các dự án cơ sở hạ tầng ở khu vực. Nước này cũng mời các lãnh đạo láng giềng thăm cấp nhà nước để tăng cường quan hệ.

Cựu đại sứ Ấn Độ tại Trung Quốc Gautam Bambawale cho biết lợi thế của Ấn Độ đối với các quốc gia láng giềng là “nền kinh tế đang tăng trưởng nhanh” và “họ cũng có thể phát triển như vậy bằng cách hợp tác cùng chúng tôi”.

Các nước láng giềng ở Nam Á như Nepal hay Sri Lanka đôi khi phải phụ thuộc vào Ấn Độ về hỗ trợ nhân đạo và đảm bảo ổn định kinh tế, nhưng nhiều lúc vẫn khó chịu vì việc New Delhi can thiệp vào công việc nội bộ của họ.

Nepal, quốc gia thuộc vùng Himalaya với 30 triệu dân, có mối liên kết văn hóa sâu sắc và chung đường biên giới dài hơn 1.600 km với Ấn Độ. Nước này phụ thuộc Ấn Độ về một số mặt hàng thiết yếu như nhiên liệu, nhưng quan hệ giữa hai nước đã xấu đi trong thập kỷ qua.

Năm 2015, khi Nepal đang nỗ lực hồi phục sau trận động đất kinh hoàng khiến gần 9.000 người thiệt mạng, Ấn Độ đã ngừng gửi các xe chở nhiên liệu vào nước này, viện dẫn lý do bất ổn chính trị xung quanh một dự thảo hiến pháp mới của Nepal. Tuy nhiên, Kathmandu cáo buộc New Delhi thi hành biện pháp “phong tỏa nhiên liệu” để trừng phạt việc họ từ chối sửa đổi các điều khoản trong dự luật nhằm mang lại lợi ích cho những nhóm người Nepal có quan hệ gần gũi với Ấn Độ.

Tranh chấp đã thổi bùng làn sóng phản đối Ấn Độ và chính phủ Nepal khi đó bắt đầu ký kết nhiều thỏa thuận hơn với Trung Quốc, theo Apekshya Shah, phó giáo sư về quan hệ quốc tế và ngoại giao tại Đại học Tribhuvan ở Kathmandu. Điều này trở thành “vấn đề gây tranh cãi với Ấn Độ”, quốc gia rõ ràng không hưởng lợi gì khi quan hệ Nepal – Trung Quốc được mở rộng, Shah nhận xét.

Ấn Độ cũng làm một số nước láng giềng phật lòng với nhiều chính sách của mình, nhưng từ chối điều chỉnh khi chúng bị phản đối. Quan hệ với Bangladesh xấu đi trong năm qua sau khi thủ tướng Sheikh Hasina bị lật đổ và chạy sang Ấn Độ.

Nhiều người Bangladesh tức giận trước việc Ấn Độ tiếp tục ủng hộ bà Hasina, người bị cáo buộc sử dụng vũ lực mạnh tay với người biểu tình, khiến các nhóm nhân quyền lo ngại, nhưng lại được New Delhi coi là đồng minh vững chắc.

Đồng thời, các cuộc tấn công nhằm vào người thiểu số theo đạo Hindu ở Bangladesh cũng khiến các nhóm cánh hữu theo Hindu giáo ở Ấn Độ phẫn nộ. Ấn Độ đã ngừng cấp gần như tất cả thị thực cho công dân Bangladesh và hồi đầu năm, hai nước cũng hạn chế trao đổi thương mại qua các cửa khẩu trên bộ.

Cựu đại sứ Pakistan tại Mỹ Husain Haqqani nhận định chủ nghĩa dân tộc Hindu kiên định của chính quyền Thủ tướng Modi có thể khiến những nhóm tôn giáo khác ở các nước láng giềng bất bình.

“Hindutva có thể là một yếu tố đoàn kết đối với Ấn Độ, quốc gia đa số theo đạo Hindu, nhưng nó không giúp chiếm được lòng tin của người Hồi giáo ở Bangladesh hay Maldives và những người theo đạo Phật ở Sri Lanka”, Haqqani nói, sử dụng thuật ngữ chỉ hệ tư tưởng “người Hindu là trên hết”.

Mối thù địch lâu nay giữa Ấn Độ với nước láng giềng Pakistan cùng với việc nước này ngày càng thân cận với Trung Quốc khiến việc hòa giải ở cấp độ quốc gia gần như là bất khả thi.

Tổng thống Maldives Mohamed Muizzu đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2023 với chiến dịch kêu gọi trục xuất quân đội Ấn Độ khỏi đất nước. Nhưng năm ngoái, ông đã đến thăm Ấn Độ và hai nước bắt đầu thân thiện trở lại.

Hồi tháng 7, Thủ tướng Modi công bố một khoản tín dụng 565 triệu USD cho Maldives và thông báo hai nước sẽ khởi động các cuộc đàm phán thương mại tự do. Maldives là một quốc đảo nhỏ với chỉ 500.000 dân, nhưng có tầm quan trọng chiến lược lớn đối với cả Ấn Độ và Trung Quốc.

Theo giới quan sát, những biến động chính trị ở các nước láng giềng đang làm tăng thêm rủi ro cho lợi ích của Ấn Độ, làm suy giảm ảnh hưởng tại khu vực vốn được coi là “sân sau” của New Delhi, từ vùng Himalaya đến Ấn Độ Dương.

“Ấn Độ không thể chủ quan tin rằng suy nghĩ tiêu cực của các nước láng giềng đối với họ sẽ bị triệt tiêu bởi nhu cầu được New Delhi hỗ trợ”, Michael Kugelman, nhà phân tích về Nam Á, thành viên cấp cao tại Quỹ châu Á – Thái Bình Dương, trụ sở tại Canada, nhận định. “Rủi ro với Ấn Độ là những biến động chính trị trong khu vực sẽ tạo ra các nhân tố chính trị mới đối địch với lợi ích của họ”.

Giới chuyên gia nhận định Ấn Độ hiện vẫn nắm giữ ưu thế ở Nam Á, song nguy cơ đánh mất nó là rất cao. Theo Kugelman, khu vực này vẫn là một “thùng thuốc súng” khó kiểm soát, với các vấn đề tranh chấp biên giới nóng bỏng, chính trị phân cực, người dân bất bình và các nền kinh tế mong manh.

“Là một quốc gia với những khát vọng cường quốc, Ấn Độ có động cơ chiến lược để đảm bảo rằng các nước láng giềng không trở thành rào cản đối với những mục tiêu vươn xa của họ”, ông cho hay.

Vũ Hoàng (Theo Reuters, AP, AFP)