Đòn tập kích của Israel vào Doha khiến Qatar không còn miễn nhiễm với xung đột, ảnh hưởng đến nỗ lực trở thành bên trung gian uy tín của quốc gia này.
Israel ngày 9/9 phóng tên lửa vào thủ đô Doha của Qatar, đánh trúng khu phức hợp nơi các lãnh đạo cấp cao Hamas đang họp, nằm ngay trong khu dân cư sầm uất. Vụ tấn công khiến ít nhất 6 người thiệt mạng, trong đó có một nhân viên an ninh Qatar. Mỹ không có động thái nào bảo vệ đồng minh, dù có căn cứ quân sự cách đó chỉ khoảng 30 km.
Đòn tập kích của Israel không chỉ gieo hoài nghi vào “ô an ninh” của Mỹ tại Vùng Vịnh, mà còn phá hỏng nỗ lực trở thành một bên trung gian ngoại giao có vai trò tương tự Thụy Sĩ mà Qatar đã dày công xây dựng.
Vua Qatar Tamim bin Hamad Al Thani tại hội nghị thượng đỉnh Liên đoàn Arab ở Iraq ngày 17/5. Ảnh: AFP
Qatar là quốc gia nhỏ ở Vùng Vịnh, dân số khoảng ba triệu người, giáp Arab Saudi. Nhờ trữ lượng khí đốt tự nhiên khổng lồ, Qatar đã vươn lên thành một trong những quốc gia giàu nhất thế giới.
Với nền tảng tài chính mạnh, Qatar nhiều năm qua đã đầu tư mạnh tay cho “quyền lực mềm”, gia tăng vị thế trên trường quốc tế trên các lĩnh vực văn hóa, ngoại giao và nhân đạo, hướng đến mục tiêu trở thành “Thụy Sĩ của Trung Đông”.
Năm 1996, Qatar lập kênh truyền hình Al Jazeera, được ca ngợi vì thúc đẩy tranh luận trong khu vực nhưng cũng hứng chỉ trích vì đăng quan điểm của các nhóm vũ trang Hồi giáo. Cùng khoảng thời gian đó, Qatar xây dựng căn cứ không quân Al Udeid. Năm 2001, căn cứ này trở thành cơ sở quân sự lớn nhất của Mỹ tại Trung Đông.
Qatar có mạng lưới quan hệ rộng lớn, đa dạng, thể hiện sự ủng hộ nhiều nhóm, phong trào khác nhau trên khắp Trung Đông bằng các hình thức như cho đặt văn phòng, hỗ trợ về vũ khí hay tài chính. Trong số này có những nhóm vũ trang ở Libya, phe đối lập ở Syria, Tunisia và Yemen giai đoạn Mùa xuân Arab.
Giới phân tích cho rằng bằng chính sách này, Qatar có thể tự đảm bảo an ninh giữa khu vực vốn đầy bất ổn, đồng thời cũng là cách để cạnh tranh với các đối thủ.
Theo đề nghị từ Mỹ, Qatar đã cho phép cánh chính trị Hamas và Taliban đặt văn phòng tại nước này vào giai đoạn 2012-2013 nhằm tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán với phương Tây. Qatar còn có quan hệ tốt với Iran, đối thủ của hầu hết các nước Arab và Israel.
Nhờ vị thế là bạn với mọi bên, Qatar đã tổ chức các cuộc đàm phán với Taliban khi nhóm vũ trang lên nắm quyền ở Afghanistan năm 2021, giúp hoạt động nhân đạo diễn ra suôn sẻ. Quốc gia Vùng Vịnh còn tổ chức đàm phán hạt nhân Mỹ – Iran, trung gian giúp Iran và Israel đạt thỏa thuận ngừng bắn chấm dứt xung đột hồi tháng 6, tham gia nỗ lực chấm dứt chiến sự Nga – Ukraine và đang thúc đẩy đàm phán ngừng bắn Israel – Hamas.
“Qatar chắc chắn hưởng lợi từ vị trí trung gian đàm phán, bởi cả phương Đông lẫn phương Tây ở mức độ nào đó đều sẽ coi họ là người bạn đáng có”, Cinzia Bianco, chuyên gia Vùng Vịnh tại Hội đồng châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, nói.
“Họ trao đổi được với tất cả các bên”, Yoel Guzansky, cựu chuyên gia về Vùng Vịnh tại Hội đồng An ninh Quốc gia Israel, trả lời WSJ. “Đó là ADN của họ, xuất phát từ niềm tin rằng việc họ đứng ra hòa giải giống như một dạng bảo hiểm và các bên sẽ không làm hại họ”.
Nhưng niềm tin đó dần tan biến trong hè năm nay. “Tấm khiên đặc quyền” của Qatar rạn nứt khi Iran cuối tháng 6 phóng tên lửa nhằm vào căn cứ Al Udeid để đáp trả Mỹ tấn công các cơ sở hạt nhân của nước này. Mỹ, Qatar tuyên bố bắn hạ hầu hết tên lửa Iran, ngoại trừ một quả không được coi là mối đe dọa.
Việc Israel tập kích Doha hôm 9/9 giáng đòn còn nặng nề hơn vào nỗ lực ngoại giao của nước này, bởi Qatar là quốc gia có chủ quyền, đồng minh của Mỹ và vẫn duy trì quan hệ với Israel. Trong quá khứ, các quốc gia tham gia hòa giải Israel với khối Arab như Na Uy hay Ai Cập cũng đối mặt sức ép, nhưng không phải hứng chịu một đòn tấn công trực tiếp vào lãnh thổ như vậy.
“Động thái sẽ khiến Qatar phải đánh giá lại chính sách trung gian hòa giải và điều chỉnh chiến lược với khu vực”, Adham Saouli, phụ trách chương trình nghiên cứu an ninh tại Viện Nghiên cứu Sau đại học Doha, nói với TRT World.
Sinem Cengiz, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Vùng Vịnh, Đại học Qatar, có chung nhận định. “Đòn tấn công của Israel đã cho thấy một quốc gia đơn lẻ khó có thể gánh vác các vấn đề khu vực vốn quá nặng nề. Cần có hành động tập thể để hỗ trợ Qatar hay bất kỳ bên trung gian nào khác”, bà Cengiz nói.
Trong khi đó, Thủ tướng Mohammed bin Abdulrahman al-Thani nói vai trò trung gian là một phần của “bản sắc Qatar”, đồng thời cam kết sẽ tiếp tục các nỗ lực kiến tạo hòa bình ngay cả khi đối mặt với “chủ nghĩa khủng bố nhà nước” do Israel hậu thuẫn.
Một số quốc gia tại khu vực Trung Đông. Đồ họa: BBC
Cuộc tập kích vào Doha còn tạo ra tiền lệ nguy hiểm cho bên giữ vai trò trung gian. Nếu địa điểm đàm phán trung lập trở thành mục tiêu tấn công, nền tảng cơ bản của giải quyết xung đột sẽ bị lung lay. Với các bên trung gian khác trong khu vực, đặc biệt là Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất, Arab Saudi và Ai Cập đang thúc đẩy đối thoại về xung đột Israel – Palestine, vụ tập kích Doha cho thấy họ cần phải đa dạng hóa và củng cố hơn nữa các thỏa thuận an ninh.
“Các nước Vùng Vịnh vốn tin rằng họ miễn nhiễm với tình trạng hỗn loạn ở khu vực”, Bader Al-Saif, chuyên gia Vùng Vịnh tại Đại học Kuwait, nói. “Giờ thì họ liên tiếp bị kéo vào rắc rối trong vài tháng qua”.
Như Tâm (Theo WSJ, DW, TRT World)