Văn học thiếu nhi Việt Nam đầu thế kỷ 21

Sách gồm hai phần, mở đầu là chuyên luận khái quát về diện mạo văn học thiếu nhi Việt Nam từ cuối thế kỷ 20 đến nay. Phần hai – Như tôi thấy, và tôi đã cảm – tập trung phân tích, đánh giá những tác phẩm nổi bật trong hơn 20 năm qua.

Tác phẩm này có cấu trúc mạch lạc, đi sâu vào nhiều bình diện: vai trò, chức năng, đề tài, thể loại, đội ngũ tác giả, vận động sáng tác và giải thưởng. Tác giả cũng chỉ ra tác động của báo chí, mạng xã hội, công nghệ hiện đại tới việc hình thành và tiếp nhận văn học thiếu nhi.

Bên cạnh so sánh với văn học thiếu nhi thế giới, Văn Thành Lê dành nhiều trang viết cho các cây bút trẻ xuất hiện từ đầu thế kỷ 21 như Lã Thanh Hà, Dy Duyên, Bùi Tiểu Quyên, Lạc An, Lê Quang Trạng. Những tác giả gây tranh luận cũng được nhìn nhận trung lập, với dẫn chứng cụ thể từ chính tác phẩm. Cách trình bày cho thấy tác giả đọc nhiều, theo dõi sát sao đời sống xuất bản và lắng nghe từ thực tiễn.

Văn Thành Lê không né tránh khi chỉ ra hạn chế: nhiều tác phẩm còn nặng tính giáo huấn, thiếu sức hút giải trí, cơ chế xét giải, thi cử còn bất cập, có cây bút xuất hiện sớm rồi mất dấu, một số nhà văn tên tuổi chưa thành công khi viết cho thiếu nhi. Những nhận định này được trình bày bằng giọng văn chừng mực, đôi khi dí dỏm.

Ở phần hai, tác giả lựa chọn và phân tích 12 tác phẩm tiêu biểu của dòng văn học thiếu nhi đầu thế kỷ 21. Tiêu chí lựa chọn không dựa vào mức độ nổi tiếng hay thuộc đơn vị xuất bản mà dựa trên chất lượng tác phẩm. Tập thơ Vương quốc nhỏ bí mật của Lã Thanh Hà được nhắc đến nhiều lần trong sách, bên cạnh Tôi là Bêtô, Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, Cúc Dại và Tia Nắng, Cà Nóng chu du Trường Sa.

Với cán bộ thư viện và người làm công tác khuyến đọc, cuốn sách có thể là tài liệu tham khảo giàu thông tin. Việc tổng hợp và phân tích các tác phẩm tiêu biểu giúp hình thành danh mục sách chất lượng để bổ sung vào tủ sách thiếu nhi. Bên cạnh đó, những luận bàn của tác giả về vai trò, những chuyển động trong đời sống đọc của trẻ em Việt Nam hiện nay giúp những người làm công tác thư viện và giáo dục điều chỉnh, sáng tạo các hình thức khuyến đọc hiệu quả và phù hợp với lứa tuổi.

Quan trọng hơn, tác phẩm khẳng định văn học thiếu nhi Việt Nam là một phần trong cuộc chuyển mình của văn học đương đại. Nhiều tài năng trẻ xuất hiện, nhiều cuốn sách được đầu tư công phu, cho thấy cộng đồng sáng tác, xuất bản, phê bình và độc giả đang cùng nhau bồi đắp, tạo nên bước tiến cho dòng sách này.

Nhà văn Văn Thành Lê sinh năm 1986 tại Thanh Hóa, hiện sống và làm việc tại TP HCM. Anh đã xuất bản 18 đầu sách, ở nhiều thể loại, như: Không biết đâu mà lần (truyện dài, NXB Trẻ, 2014), Thừa ra một người (tập truyện, NXB Trẻ, 2016), Trên đồi, mở mắt và mơ (truyện dài thiếu nhi, NXB Kim Đồng, 2017), Như cánh chim trong mắt của chân trời (Chân dung văn học, NXB Kim Đồng, 2017), Sa lan đỏ bãi Xanh (tập truyện, NXB Tổng hợp TP.HCM, 2018), Bên suối, bịt tai nghe gió (truyện dài thiếu nhi, NXB Kim Đồng, 2020), Lần đường theo bóng (chân dung văn học, NXB Tổng hợp TP HCM, 2021), Tết, gia đình là nhất (thơ thiếu nhi, NXB Kim Đồng, 2024).

Tác giả từng giành nhiều giải thưởng văn chương, trong đó có giải Ba cuộc thi thơ Báo Mực Tím (2008), giải Nhì truyện ngắn Báo Phụ nữ TP HCM (2009), hai lần đoạt giải thơ Bút Mới của Báo Tuổi Trẻ (2010, 2012) và Tặng thưởng tác phẩm hay của Tạp chí Nhà văn (2011). Anh cũng nhận giải Tư tại cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi do Nhà xuất bản Kim Đồng phối hợp Hội Nhà văn Đan Mạch tổ chức năm 2015.

Vũ Thanh Tâm